Terapia przez zabawę z dzieckiem

Dlaczego warto skorzystać z zabawy podczas terapii?

Zabawa to jedna z podstawowych form spędzania czasu przez najmłodszych. Chociaż dzieci bawią się przede wszystkim dla przyjemności, taka forma rozrywki daje im dużo więcej niż tylko radość. 

Zabawa jest działaniem opartym na udziale wyobraźni. Jej głównym zadaniem jest stworzenie nowej rzeczywistości. Zabawa bezpośrednio przyczynia się do rozwoju, sama również niemu podlega. Można powiedzieć, że jest nieodłącznym elementem życia. Uważa się, że jest to taki rodzaj aktywności, bez którego rozwój dziecka nie byłby możliwy lub nie mógłby przebiegać w prawidłowy sposób.

Prawdziwa zabawa, czyli taka, która jest stworzona przez dziecko od samego początku do końca, występuje zazwyczaj jedynie w wieku przedszkolnym. Taki czas w życiu dziecka nazywamy wiekiem zabawy. W miarę dorastania zostaje ona spychana na boczny plan — zaczynają się w życiu liczyć bardziej istotne sprawy.

Zabawa jest jednym z najistotniejszych elementów w życiu dziecka — posiada szereg funkcji ważnych w rozwoju najmłodszych. Jedną z nich jest funkcja terapeutyczna, która daje możliwość odreagowania napięć. Wykorzystanie zabawy podczas terapii jest bezpieczne — pozwala ujawnić złe emocje (agresję, lęk). Uczy ona także wielu pożytecznych umiejętności, m.in. samodzielnego organizowania sobie czasu. W jaki sposób literatura opisuje znaczenie, funkcje i rolę zabawy? Jak można wykorzystać zabawę w pracy z dzieckiem?

Czym jest zabawa dla dziecka?

Zabawa to naturalna potrzeba każdego dziecka. Jest ona najbardziej dominującą aktywnością, którą można zdefiniować jako samodzielną, spontaniczną działalność, będącą źródłem radości. Analizując literaturę można zauważyć, że dziecko już na etapie życia płodowego podejmuje pewne aktywności przypominające zabawę, a tym samym ułatwiające rozwój i funkcjonowanie.

Właśnie w tym okresie możemy dostrzec wpływ zabawy na życie dziecka. Bawiąc się, dziecko zaspokaja różnorodne potrzeby np.: ruchu, poznawcze i twórcze.  Zabawa powoduje, że każdy obszar rozwoju dziecka jest poddawany stymulacji, gdyż oddziaływuje na wszystkie zmysły. Jeśli zauważymy, że dziecko nie jest chętne do podejmowania tego typu rozrywki, powinniśmy poszukać przyczyn, ponieważ jest to zachowanie odbiegające od prawidłowych norm rozwojowych.

Zabawa może być podejmowana jako: swobodna aktywność, odgrywanie ról, śpiewanie, taniec, rysowanie, muzykowanie, granie w gry planszowe, układanie puzzli, zabawa lalkami, samochodami, klockami, gry słowne i logiczne itp. W trakcie tego typu rozrywki dziecko przeżywa radość, dzięki czemu czuje się zrelaksowane, bezpieczne i  odprężone. Zabawy zmieniają się w zależności od wieku dziecka, jego możliwości oraz potrzeb. Naukowcy zauważyli jej korzystny wpływ i postanowili wykorzystać jej walory w terapii podejmowanych w następujących dziedzinach, obszarach edukacji psychoterapia, terapia pedagogiczna, socjoterapia, rewalidacja, logopedia itp.

Charakterystyka aktywności zabawowej dziecka

Zabawa to inicjatywa podejmowana zawsze spontanicznie, czyli z własnej woli, pobudzana motywem "chcę”, często wbrew aktualnym oczekiwaniom środowiska. Jest aktywność podejmowana nagle — z punktu widzenia otoczenia, ale w istocie po długim okresie "dojrzewania” do niej.

Zabawa jest formą bezinteresownej rozrywki, nie jest nastawiona na realizowanie zadań i osiąganie konkretnych celów. Ważny jest sam proces, czyli bawienie się, a nie jego rezultat. W języku potocznym można to określić jako robienie czegoś, np. puszczanie łódeczek w misce z wodą, a nie zrobienie czegoś – puszczenie łódeczki, by dopłynęła do wyznaczonego celu. Dziecko podejmuje tę aktywność dla samego bawienia się, a nie bawi się po coś, to właśnie możliwość rozrywki i robienia czegoś po swojemu jest dla niego źródłem największej przyjemności – nazywamy ją przyjemnością funkcjonalną. Przyjemne jest taplanie się w błocie, robienie z błota długich do łokci rękawiczek i kolanówek, bieganie po deszczu, tarcie cegły na kakao do sklepiku, lepienie pączków z gliny, układanie liści jako talerzy i patyków jako sztućców, przebieranie się w coraz to nowe stroje, przygotowywanie pojazdów z kartonów do podróży kosmicznej, puszczanie latawców. Nie zmienia to faktu, iż w rozumieniu dorosłych, zabawa jest korzystna i wartościowa dla dziecka i w jej trakcie dziecko może się wiele nauczyć.

W prawdziwej zabawie dziecko przebywa w innym miejscu i czasie. Zdarzają się wtedy trudności w komunikacji z dzieckiem, ponieważ jest ono tak pochłonięte stworzoną przez siebie sytuacją, iż nawet ponaglanie czy groźba kary nic nie znaczą. Dorosły zazwyczaj podejmuje wtedy próby przerwania zabawy. Są one zazwyczaj mało skuteczne — tym mniej wpłyną na dziecko, im bardziej przeniosło się, dzięki swej wyobraźni — od realnego miejsca i czasu. Im prawdziwsza zabawa, tym trudniej ją przerwać dorosłemu.

W prawdziwej zabawie dziecko przeżywa wiele różnorodnych, bardzo silnych, a czasami skrajnych emocji. Nie jest to tylko radość, pogoda i wesołość, które to najczęściej kojarzą się dorosłym ze słowami "zabawa” i "bawienie się”. Dziecko samo sobie stwarza sytuacje wywołujące różne emocje, samo napędza lęk, wymyśla różne przeszkody i niebezpieczeństwa, a wszystko po to, by znaleźć swoje własne miejsce między bezpieczeństwem i niebezpieczeństwem, by samemu odnaleźć równowagę, odzyskać spokój, czyli zapanować nad sytuacją – jednocześnie dla niego realną i na niby. Jak napisała autorka Muminków – Tove Jansson "Dzieci lubią to, co straszne, pociąga je wielka katastrofa, ale to wiąże się z przygodą, a nie ze spustoszeniem.”

W prawdziwej zabawie istnieje ład i porządek, wyraźne i silne jest dążenie do przestrzegania reguł, widać ogromne skoncentrowanie i skupienie dziecka na tym, co robi. Dorośli często kojarzą zabawy z chaosem, bałaganem, bieganiną i krzykami. Wystarczy jednak chwila uważnej obserwacji, by dostrzec, jak żelazna jest logika zabawowej sytuacji i jak skutecznie bawiące się dzieci instruują swoich rówieśników niezorientowanych w regułach lub ich nieprzestrzegających.

Zabawie towarzyszyć może zarówno radość, jak i powaga. Niekiedy potrzeba do niej rekwizytów, a czasem wystarcza jedynie wyobraźnia. Zabawa może być jednoosobowa lub grupowa — aktywizująca większą ilość dzieci. Niekiedy odzwierciedla rzeczywistość, innym razem fantazje i marzenia. Mówi się, że jest przede wszystkim przeznaczona dla dzieci, ale który dorosły nie lubi się wygłupiać i nie sięga ukradkiem po zabawki swoich pociech? Zabawa może być "mądra”, jak i "głupia”, sensowna oraz na pozór sensu zupełnie pozbawiona. Najkrócej mówiąc, zabawa jest pełna sprzeczności.

Terapia przez zabawę w teorii literatury

Przyglądając się literaturze przedmiotu, bez problemu można wskazać następujące teorie opisujące zarówno znaczenie, funkcje, jak i rolę zabawy:

Teoria wytchnienia

Jej głównym założeniem jest sprowadzenie zabawy do funkcji relaksacyjnej. Każda zabawa ma służyć odpoczynkowi i być odskocznią, wytchnieniem dla organizmu. Zgodnie z takimi założeniami zabawy używamy, by skierować umysł na tory myślenia swobodnego, radosnego i beztroskiego.

Teoria nadmiaru energii

Stworzona przez S.Schollera i H.Spencera teoria zakłada, że dzieci posiadają nadzwyczajne pokłady energetyczne, które nie znajdują ujścia. U dorosłych zostają one spożytkowane na pracę zawodową oraz inne obowiązki, dzieci natomiast, by zrównoważyć w organizmie poziom energii, wydatkują ją w formie zabaw. Zapewnia to harmonię i równowagę organizmu.

Teoria ćwiczenia przygotowawczego

Opracowana przez K.Grossa. Jest teorią stosunkowo różną od pozostałych, gdyż mówi o teleologicznym charakterze zabaw dziecięcych. Oznacza to, iż działania dzieci tutaj, na ziemi, mają przygotować je do wykonywania czynności i wyćwiczyć w ruchach, które będą i potrzebne w przyszłym życiu. To podejście nie mówi w ogóle o fizycznym aspekcie zabawy, sprowadza ją do funkcji duchowej, wyższej.

Teoria przyjemności funkcjonalnej

Stworzona została przez Ch.Bühler’a, mówi o charakterze intencjonalnym zabawy. Wskazuje też na główny jej cel, jakim jest czerpanie przyjemności z danego działania. Sprowadza zabawę jedynie do celu zaspokojenia potrzeby uciechy.

Marksistowska teoria zabawy

Marksistowska teoria zabawy jest częściowo zanegowaniem większości powyższych teorii, mówi bowiem o tym, że zabawa nie ma na celu rozładowania zasobów energetycznych, które nagromadziły się w organizmie dziecka; nie jest też funkcjonowaniem określonych struktur organizmu ludzkiego. Ta teoria zakłada, że zabawa wyraża stosunek osoby do rzeczywistości, w jakiej funkcjonuje. Zatem jest to podejście nie funkcjonalne, ale wskazujące na interakcje i wpływ środowiska zewnętrznego na egzystujące w nim dziecko.

Terapia przez zabawę w pracy nauczyciela

Zastanawiasz się, czy można wykorzystywać taką formę terapii podczas pracy z dzieckiem w szkole? Sprawdź nasz najnowszy kurs na temat terapii przez zabawę. Tę serię szkoleń przygotowaliśmy dla nauczycieli, wychowawców, pedagogów, psychologów, a także rodziców, którzy chcą wprowadzić w swojej pracy lub kontaktach z dzieckiem elementy terapii zabawą lub chcą zrozumieć jak ogromne znaczenie w rozwoju dziecka ma zabawa.

Z naszego kursu dowiesz się, dlaczego zabawa jest tak ważna oraz poznasz rodzaje zabaw i zabawek. Podpowiemy Ci też, z jakich praktycznych rozwiązań można skorzystać, podejmując działania terapeutyczne w pracy z dzieckiem.

Sprawdź naszą ofertę na kursy, dzięki którym rozwiniesz swoje kompetencje!