Wychowawcza rola szkoły w życiu dziecka

Jaką rolę odgrywa szkoła w wychowaniu dzieci i młodzieży?

Szkoła nie jest wyłącznie placówką oświaty, gdzie uczniowie przychodzą w celu poznania konkretnych zagadnień z danego przedmiotu. Według powszechnych zapisów szkoła jest instytucją, która odpowiada za kształtowanie postaw, przygotowuje do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności. Według R. Schulza szkoła przyczynia się do kształtowania podstaw nowoczesnej osobowości, również w skali masowej.

Obecnie wyróżniamy trzy podstawowe funkcje, które każda placówka powinna realizować — wychowawczą, kształtującą oraz opiekuńczą. Szkoła powinna być dla dzieci i młodzieży swoistym pomostem do życia zawodowego i społecznego. Jej zadaniem jest nie tylko nauczanie, ale także wychowanie. Według Schulza wychowanie właśnie jest koniecznością tak samo dla społeczeństwa, jak i dla poszczególnych jednostek. Przygotowanie do życia obejmuje przekaz istotnych części kultury oraz aktywne uczestnictwo w życiu społeczeństwa.

Wychowawcza funkcja szkoły jest bezpośrednio związana z rozwojem osobowości uczniów, zwłaszcza w kształtowaniu postaw społecznych, moralnych oraz ideowych. Szkoła powinna być jednym z miejsc, gdzie w swoisty sposób wyrabia się u uczniów określone opinie i przekonania w różnych istotnych sprawach. Niezwykle istotną rzeczą jest również przygotowanie ucznia do życia indywidualnego, które jest nierozdzielnie związane z przysposobieniem do życia w społeczeństwie. Czym jest wychowanie oraz jakie wyróżniamy cechy wychowania w szkole?

Czym jest wychowanie?

Wychowanie można nazwać działaniem, w którym kluczową rolę odgrywa relacja, powstała pomiędzy wychowawcą a wychowankiem. Jej celem jest wywołanie zmian w funkcjonowaniu wychowanka.

Chociaż spektrum takich oddziaływań może być bardzo szerokie, to zazwyczaj wychowanie rozumiane jest jako oddziaływanie na sferę emocjonalno-motywacyjną dzieci i młodzieży oraz szeroko pojęty rozwój intelektualny. Wychowanie jest procesem stałym i choć zazwyczaj sformułowanie to odnosi się do dzieci i młodzieży, to należy pamiętać, iż proces wychowawczy trwa całe życie — człowiek rozwija się nieprzerwanie. Trudno jednoznacznie określić procesy, które służą wychowaniu, ponieważ odbywa się ono podczas zabawy, rozmowy, pracy, nauki, wspólnego spędzania czasu itp. Wszelkie kontakty z innymi osobami, środowiskiem zewnętrznym, różne sytuacje życiowe powodują, że następuje proces wychowania. Można spotkać różnorodne interpretacje terminu wychowanie, zależnie od tego, czy rozumiane jest w znaczeniu szerszym, czy węższym.

W szerokim znaczeniu o wychowaniu mówi się w odniesieniu do rozwoju umysłowego, uczuciowego, sfery motywacji i konkretnych działań jednostki. Wychowywanie jest wtedy pojmowane jako kształtowanie wszelkich cech osobowości człowieka oraz odnosi się też do uczenia się. Przedmiotem wychowania jest ogólnie pojęta psychika ludzka. Jeśli mowa o wychowaniu w węższym znaczeniu, to skupić należy się przede wszystkim na kształtowaniu charakteru jednostki oraz przeżyć emocjonalno-motywacyjnych, zachowań i postaw, które są społecznie akceptowane i pożądane.

Definicje wychowania na podstawie literatury

Według S. Jedynaka wychowanie w szerokim znaczeniu to całokształt oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczo-geograficznego, na człowieka, kształtujących jego osobowość. Natomiast w wąskim znaczeniu wychowanie jest wyłącznie zamierzonym i świadomie podejmowanym zabiegiem, którego celem jest ukształtowanie lub zmodyfikowanie określonych cech osobowości.

Pedagogiczna definicja przedstawia proces wychowania jako dynamiczny i złożony układ systematycznych oddziaływań bezpośrednich i pośrednich, zachodzących interpersonalnie, społecznie i instytucjonalnie, wywołujących naturalne zmiany osobowości w jednostce, które są akceptowane i postulowane przez społeczeństwo.

Ellen Key w swoją definicję rozszerzyła o aspekty psychologiczne. Według niej psychologia jest fundamentem wychowania. Autorka opowiadała się za takim wychowaniem, które miało szanować osobowość oraz naturę dziecka, uwzględniając przy tym jego własne możliwości rozwojowe. Dla Ellen Key prawo do osobistej wolności i niezależności było bardzo ważne. W swoich wypowiedziach postulowała o teoriach poszanowania naturalnej odrębności dziecka. Prawo do pełnej indywidualizacji nauczania dzieci i ich swobodnego rozwoju uważała za podstawowe.

Cechy wychowania ucznia

Jak już pewnie zauważyłeś, wychowanie jest złożonym procesem, na który wpływ mają zarówno czynniki zewnętrzne, jak i uwarunkowania wewnętrzne, takie jak osobiste doświadczenia, aspiracje, motywy. Wiąże się to bezpośrednio z pojęciem adaptacyjności wychowania, czyli dostosowywania nowo poznawanych norm i zasad do „bazy”, czyli tego, co już znane i ugruntowane. Jednym z etapów adaptacji jest przeobrażanie swojej wiedzy i poglądów pod wpływem tych nowo poznanych. Wychowanie cechuje również intencjonalność, czyli świadomość celów, jakie są założone do osiągnięcia przez wychowawcę w stosunku do wychowanka. Stąd też wynika konieczność zaistnienia warunku profesjonalizmu i odpowiednio ugruntowanej wiedzy pedagogicznej u wychowawcy.

W procesie wychowawczym istotną rolę odgrywają też niezawodowi wychowawcy, czyli rodzice i opiekunowie. Również oni muszą zdawać sobie sprawę z owej intencyjności, gwarantuje to bowiem zaistnienie słuszności ich poczynań wychowawczych. Istnieje ryzyko, iż nadmiernie wygórowane intencje spowodują nadmierne wpływanie na działania wychowanków, a co za tym idzie, obniżenie u nich poczucia odpowiedzialności za siebie i podejmowane działania oraz samodzielności i zaradności.

Niezwykle istotną cechą wychowania jest jego interakcyjność. Cecha ta rozumiana jest jako występowanie współdziałania pomiędzy osobą wychowawcy a wychowankiem. Interakcja jest niezbędna w procesie dialogu, a traktowanie wychowanka w kategorii równoprawnego partnera sprawia, że staje się on istotnym ogniwem powstałej interakcji. Nie należy nigdy traktować osoby wychowywanej przedmiotowo, jest ona bowiem podmiotem wychowania i wszelkie działania nakierowane na jej rozwój powinny być dostosowane do wieku, poziomu percepcji czy nawet nastroju wychowanka i sytuacji, w jakiej aktualnie się znajduje. Ważne jest też, by proces wychowawczy sprzyjał aktywizowaniu wychowanka do samorealizacji, rozwoju, nawiązywania innych kontaktów i relacji. W tym celu warto, by wychowawca swoim działaniem i zachowaniem prezentował postawę otwartości i wsłuchiwał się w potrzeby swojego wychowanka.

Nie można jednoznacznie określić, jakie cechy osobowości wynikają z wychowania i kontaktu z wychowawcami, a jakie są konsekwencją wpływu środowiska rówieśniczego i środków masowego przekazu. Wychowanie jest procesem długotrwałym, stałym i trwa przez całe życie. Człowiek zmienia siebie, swoje zachowanie, poglądy, podejście do niektórych spraw, co sprawia, że kształtuje się jego osobowość. Normy społeczne i reguły zachowania i postępowania powinny być stale aktualizowane, ponieważ z czasem te, poznane kilka lub kilkadziesiąt lat wcześniej, zwyczajnie się dezaktualizują i zostają zastąpione nowymi, dostosowanymi do współczesnych realiów.

Wychowawcza rola szkoły w życiu ucznia

Zastanawiasz się, na czym polega szkolna działalność wychowawcza? Dlaczego uczniowie szkół przejawiają zachowania niepożądane? Nie wiesz, jak sobie poradzić w trudnych sytuacjach? Sprawdź nasz najnowszy kurs na temat wychowawczej roli szkoły w życiu ucznia. Tę serię szkoleń przygotowaliśmy specjalnie dla nauczycieli i wychowawców. Kurs jest także niezbędnym kompendium wiedzy dla kadry kierowniczej szkoły, a nawet rodziców i pracowników niepedagogicznych, którzy należą do szkolnej społeczności.

Z naszego kursu dowiesz się, jak można kształtować pożądane postawy uczniów w szkole. Przygotowaliśmy też materiały, dzięki którym poznasz sposoby rozwijania motywacji wewnętrznej oraz dowiesz się, dlaczego chroniczny stres jest niebezpieczny dla uczniów. Przygotowaliśmy dla Ciebie gotowe narzędzia oraz ćwiczenia, które mają na celu rozwój kompetencji. Skorzystaj z naszego kursu i uporządkuj swoją wiedzę dotyczącą wychowawczej roli szkoły w życiu dziecka.

Sprawdź naszą ofertę na kursy dla nauczycieli, dzięki którym rozwiniesz swoje kompetencje!