Dużo czytam, dużo wiem! - czyli jak promować czytelnictwo wśród uczniów?

"Książka - nierozdzielny towarzysz życia już od najmłodszych lat, przyjaciel bez interesu, domownik bez naprzykrzania” - Ignacy Krasicki.

W wersji papierowej, a dziś także w cyfrowej, może być zawsze blisko Ciebie. Co zrobić, aby przekonać uczniów do czytania? Jak często sięgasz po książkę? Jakąkolwiek. Nie musi to być literatura branżowa. Jeśli lubisz fantastykę, wykorzystaj ją do prezentacji pomysłów, koncepcji czy wzorów matematycznych, jeśli nauczasz tego przedmiotu. Kryminał to wyśmienita rozrywka dla osób, które lubią zagadki. Dzięki temu ćwiczy się umiejętność łączenia pozornie niezwiązanych ze sobą zdarzeń czy informacji w logiczną całość. Umysł to Twoja oręż, a książka to osełka, która nadaje mu ostrości.

Czytelnictwo w Polsce i na świecie

W 2020 roku Biblioteka Narodowa przedstawiła raport o stanie czytelnictwa w Polsce. Badanie prowadzone jest nieprzerwanie od ponad 30 lat. Ankietowani pytani są o czytanie w całości lub fragmencie co najmniej jednej książki w ciągu ostatnich miesięcy. 42% badanych odpowiedziało na to pytanie twierdząco.

Nadal najchętniej sięgamy po książki papierowe, które zwykle kupujemy (45% ankietowanych) albo pożyczamy od znajomego (32%). Największą popularnością cieszy się literatura sensacyjno-kryminalna (24%), popularna (20%), a także biografie (19%). Częściej po lekturę sięgają kobiety niż mężczyźni.

Największa liczba ankietowanych (40%) zadeklarowała, że ich księgozbiór zawiera od 11 do 50 książek. Powyżej 100 pozycji ma 13% badanych, w przedziale 201-500 jest to 5%, a powyżej tysiąca zaledwie 1%.

Zdecydowanie więcej osób sięgało po lekturę na początku millenium. Od 2004 roku, gdzie 58% społeczeństwa deklarowało, że przeczytało przynajmniej jedną książkę, widać tendencję spadkową. Ostatnie trzy lata dają jednak nadzieję, że Polacy zaczynają wracać do literatury.

Jak wygląda czytelnicza czołówka?

Z raportu Eurostatu wynika, że w Luksemburgu 81,7% społeczeństwa przeczytało przynajmniej jedną książkę w roku. Wysokie miejsce zajmują także Szwedzi, Niemcy i Finowie. Polska wypada poniżej średniej podobnie jak Portugalczycy, Grecy, Bułgarzy czy Włosi. U naszych południowych sąsiadów - Czechów, aż 66,7% społeczeństwa czyta książki, a badanie prowadzone tą samą metodą co w Polsce pokazuje, że czytelnikami jest ponad 83% Czechów.

Indeks World Culture Score publikuje statystyki dotyczące czasu poświęconego na czytanie, oglądanie telewizji czy słuchania radia przez obywateli różnych państw. Najwięcej, bo 10 godzin i 42 minuty czytają Hindusi. Oznacza to, że przeciętnie każdego dnia mieszkaniec Indii czyta przez 1,5 godziny. Drugie miejsce zajmuje Tajlandia z wynikiem 9 godzin 24 minut, a tuż za nimi znalazły się Chiny - 8 godzin. Polska w Indeksie znalazła się na 13 miejscu, a przeciętny czytelnik poświęca na tę aktywność około 6 godzin i 30 minut.

Dlaczego warto promować czytelnictwo nie tylko wśród dzieci?

Jak to jest, że patrząc na czarne litery zapisane na białym tle, widzimy kolorowe, często ruchome obrazy? To jedna z zalet sięgania po lekturę - pobudza wyobraźnię. Ponadto, czytanie książek wzbogaca słownictwo, zwiększa wrażliwość, poszerza wiedzę i uczy myślenia. Dzieci, które spędzają czas nad książkami dla przyjemności, dużo lepiej piszą wypracowania, tolerancyjne, świetnie się wysławiają, mają dużą wiedzę o otaczającym świecie i są kreatywne. Czytanie to jeden ze sposobów pobudzania do twórczego myślenia. Więcej metod znajdziesz w materiałach szkoleniowych o technikach zwiększania kreatywności.

Co jest powodem tego, że uczniowie nie czytają książek?

Jakże pięknie byłoby zaapelować do uczniów słowami św. Augustyna, który powiedział: "Bierz, czytaj! Bierz, czytaj!”, ale obawiam się, że apel pozostanie w sferze życzeniowej, jeśli nauczyciele nie będą (wspólnie z uczniami) wybierać lektur, mogących z powodzeniem konkurować z multimediami, które w naszym życiu są "wszechobecne, wszechstronne, wszechpotężne”.

Abyśmy nie odeszli całkowicie od czytania i nie cofnęli się do przeglądania dziecięcych książeczek ilustrowanych o zminimalizowanym tekście, trzeba dokonać zmiany w myśleniu o lekturach, które przecież służą przede wszystkim uczniom, bo to na ich świat mają oddziaływać, z ich poglądami polemizować i - wreszcie - wpływać na ich świat wartości”. - M. Iwanowicz Uczniowska awersja do lektur szkolnych jako problem dydaktyczny i wychowawczy "Acta Universitatis Lodziensis, Folia Litteraria Polonica” 2016, nr 8, s. 563.

Młodzi nie czytają, bo nie czują takiej potrzeby. Nie rozumieją, jakie korzyści płyną z regularnego sięgania po książkę. Czytanie nie kojarzy im się z przyjemnością, zabawą, a jedynie żmudnym obowiązkiem szkolnym zajmującym wiele czasu i wymagającym od nich koncentracji uwagi oraz wysiłku intelektualnego. Czytanie lektur dla większości uczniów jest szczególnie trudnym zadaniem, ponieważ natrafiają na trudną do pokonania barierę językową. Nie rozumieją języka Jana Kochanowskiego, co szczególnie nie dziwi, biorąc pod uwagę, że teksty te pisane są staropolszczyzną. Problematyczna pod względem językowym okazuje się dla nich nawet twórczość Bolesława Prusa czy współczesna literatura piękna. Przeczytanie szkolnej lektury, z której nie wiele rozumieją, nie daje im satysfakcji, a przez to zniechęcają się do sięgania także po inne książki.

Przeprowadzone przez IBN badania nad stanem czytelnictwa wśród uczniów kończących 6 klasę szkoły podstawowej i 3 klasę gimnazjum wykazały, że uczniowie w czasie wolnym najchętniej:

oglądają telewizję
słuchają muzyki (z radia, komputer, mp3, sprzętu audio
korzystają z Internetu, komputera
grają w gry komputerowe, na PSP, Playstation, X-box
oglądają filmy na DVD, komputerze
uprawiają sport

Czytanie książek w czasie wolnym zajmuje jedno z niższych miejsc w rankingu.

Konsekwencje nieczytania książek

Nieczytanie książek jest poważnym zagrożeniem, ponieważ prowadzi do zjawiska tzw. wtórnego analfabetyzmu, który jest plagą współczesnego świata.

Badania wskazują, że największy odsetek wtórnego analfabetyzmu notuje się w krajach najbogatszych. Analfabetyzm czyli brak umiejętności pisania, czytania i wykonywania prostych rachunków matematycznych w Polsce już praktycznie nie występuje. Jednak wtórnych analfabetów każdego roku przybywa. Analfabetyzm wtórny zwany też funkcjonalnym polega na częściowej utracie wymienionych umiejętności, co prowadzi do:

problemu ze zrozumieniem czytanych treści
kłopotem z tworzeniem własnych tekstów
braku umiejętności odczytywania wykresów, diagramów, map
brak umiejętności wypełnienia prostych druków, formularzy
problemem z liczeniem prostych rachunków

Konsekwencji nieczytania książek jest o wiele więcej: zaczynając od przerwania więzi pokoleniowej, której istotę stanowią wspólne lektury, a skończywszy na wykluczeniu społecznym i życiu poza kulturą pisma.

Fikcja literacka - najpopularniejsza literatura wśród dzieci i młodzieży

Redakcja miesięcznika "Biblioteka w szkole”, aby dowiedzieć się, co lubią czytać uczniowie, w marcu 2015 roku zorganizowała akcję "Ogólnopolskie wybory książek”. W głosowaniu wzięło udział 446 989 osób.

W tym: 229 641 uczniów szkół podstawowych, 106 541 uczniów gimnazjów, 110 807 uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Ranking książek przedstawiony został poniżej, według następującego schematu: tytuł książki / autor / ilość oddanych głosów.

Szkoła podstawowa I-III:

Dzieci z Bullerbyn Lindgren A. 4724
Baśnie Andersen H. Ch. 3623
Martynka Delahaye G. 3459
Mikołajek Goscinny R. 3203
Kubuś Puchatek Milne A. A. 2899
Koszmarny Karolek Simon F. 2625
Zaopiekuj się mną Webb H. 2570
Franklin Bourgeois P. 2441
Baśnie Grimm J., W. 2373
O psie, który jeździł koleją Pisarski R. 1873
Karolcia Krüger M. 1776
Magiczne drzewo Maleszka A. 1674
Biuro detektywistyczne Lassego i Mai Widmark M. 1662
Zaczarowana zagroda Centkiewiczowie A., Cz. 1435
Przygody Koziołka Matołka Makuszyński K. 1383
Dziennik cwaniaczka Kinney J. 1336
Baśnie Perrault Ch. 1330
Harry Potter Rowling J. K. 1321
Detektyw pozytywka Kasdepke G. 1247
Plastusiowy pamiętnik Kownacka M. 1210
Cudaczek-Wyśmiewaczek Duszyńska J. 1116
Scooby-Doo! 1109
Anaruk chłopiec z Grenlandii Centkiewiczowie A., Cz. 1073
Wiersze dla dzieci Tuwim J. 925
Wiersze dla dzieci Brzechwa J. 911

Szkoła podstawowa klasy IV-VI:

Harry Potter Rowling J. K. 18684
Opowieści z Narnii * Lewis C. S. 17945
Hobbit czyli tam i z powrotem Tolkien J. R. R. 14832
Mikołajek Goscinny R. 11888.
Dziennik Cwaniaczka Kinney J. 10532
Magiczne drzewo Maleszka A. 9400
Koszmarny Karolek Simon F. 6327
Akademia Pana Kleksa Brzechwa J. 5497
Dzieci z Bullerbyn Lindgren A. 5219
Władca pierścieni Tolkien J.R.R. 5136
Igrzyska śmierci Collins S. 5013
Ania z Zielonego Wzgórza Montgomery M. L. 4694
Pinokio Collodi C. 4358
Gwiazd naszych wina Green J. 4347
Chłopcy z Placu Broni Molnar F. 3962
Zaopiekuj się mną Webb H. 3912
Charlie i fabryka czekolady Dahl R. 3599
Baśnibór Mull. B. 3274
Tajemniczy ogród Burnett F.H. 3023
O psie, który jeździł koleją Pisarski R. 2974
W pustyni i w puszczy Sienkiewicz H. 2832
Bracia Lwie Serce Lindgren A. 2773
Zawiadowcy Flanagan J. 2575
Martynka Delahaye G. 2408
Biuro detektywistyczne Lassego i Mai Widmark M. 2387

Gimnazjum:

Gwiazd naszych wina Green J. 11217
Harry Potter Rowling J. K. 9299
Hobbit czyli tam i z powrotem Tolkien J. R. R. 8168
Igrzyska śmierci Collins S. 8153
50 twarzy Greya James E. L. 5433
Zostań, jeśli kochasz Forman G. 5350
Wiedźmin: Saga o wiedźminie Sapkowski A. 4996
Władca Pierścieni Tolkien J. R. R. 4722
Niezgodna Roth V. 4074
Zmierzch Meyer S. 2868
Uniwersum Metro 2033 Glukhovsky D. 2765
Dary Anioła Clare C. 2634
13. Zwiadowcy Flanagan J. 2566
Pamiętnik narkomanki Rosiek B. 2481
Opowieści z Narnii Lewis C. S. 2271
Oskar i pani Roża Schmitt E. E. 2174
Kamienie na szaniec Kamiński A. 2174
Trzy metry nad niebem Moccia F. 1940
Mały Książę Saint-Exupéry A. 1858
Percy Jackson i bogowie olimpijscy Riordan R. 1835
Krzyżacy Sienkiewicz H. 1572
Pieśń lodu i ognia Martin G. R. R. 1524
Love, Rosie Ahern C. 1338
Więzień labiryntu Dashner J. 1152
Eragon Paolini Ch. 1089

Liceum:

50 twarzy Greya James E. L. 13529
Wiedźmin: Saga o wiedźminie Sapkowski A. 6916
Gwiazd naszych wina Green J. 6678
Igrzyska śmierci Collins S. 5942
Harry Potter Rowling J. K. 5375
Pieśń lodu i ognia Martin G. R. R. 5160
Hobbit czyli tam i z powrotem Tolkien J. R. R. 5053
Władca Pierścieni Tolkien J. R. R. 3666
Uniwersum Metro 2033 Glukhovsky D. 3448
Zmierzch Meyer S. 2593
Pamiętnik narkomanki Rosiek B. 2412
Zostań, jeśli kochasz Forman G. 2148
Niezgodna Roth V. 1849
Trzy metry nad niebem Moccia F. 1640
Drużyna Flanagan J. 1612
My, dzieci z dworca ZOO Christiane F. 1568
Dary Anioła Clare C. 1448
Szeptem Fitzpatrick B. 1167
Ostatnia piosenka Sparks N. 1143
Zwiadowcy Flanagan J. 1045
Złodziejka książek Zusak M. 1041
Love, Rosie Ahern C. 922
Lalka Prus B. 896
Kamienie na szaniec Kamiński A. 896
Oskar i Pani Róża Schmitt E. E. 878

Jakie wnioski płyną z "Ogólnopolskich wyborów książek”?:

uczniowie szkół podstawowych, gimnazjów i liceów najchętniej czytają literaturę fantasy
wielką popularnością wśród czytelników cieszą się książki i całe serie wydawnicze wypromowane przez media na całym świecie (50 twarzy Greya, Harry Potter, Igrzyska śmierci, Władca Pierścieni)
kanon szkolnych lektur przeznaczonych dla gimnazjalistów i licealistów niewiele ma wspólnego z ich czytelniczymi zainteresowaniami, dlatego też szkolne lektury sporadycznie pojawiają się na wysokich miejscach rankingowych

Promocja czytelnictwa - dlaczego jest taka ważna?

Obcowanie z literaturą jest dobre w każdym wieku, rozwija wiele pozytywnych cech, a także może ustrzec przed chorobami. Czytanie książek to pewnego rodzaju trening, który stymuluje mózg do pracy. W efekcie czynność ta zmniejsza ryzyko Alzheimera o 2,5 raz względem tych, którzy nie czytają.

Choć w naszym społeczeństwie trend czytelnictwa zmierza w pozytywnym kierunku, to daleko nam do światowych liderów. Możesz to zmienić, zachęcając podopiecznych, a także osoby w Twoim otoczeniu do przygody z książką. Wiele przydatnych metod i sposobów promowania czytelnictwa, opisaliśmy w naszym kursie pt.: „Promocja czytelnictwa – tradycyjne oraz nowoczesne formy i metody upowszechniania czytelnictwa”. Ahoj przygodo!

Kliknij aby powiększyć